Dürtüsellik, ortama uygun olmayan veya aşırı riskli, yeterince planlanmamış ve genelde istenmeyen sonuçlara yol açan çeşitli davranışları kapsar. Ayrıca, dikkatsizlik sabırsızlık, yenilik arama, risk alma, heyecan ve zevk arama, zarar görme ihtimalini düşük hesaplama ve dışa dönüklük gibi özellikler ile kendini gösterir.
Moeller ve arkadaşları, dürtüselliği ‘alternatifleri yeteri kadar değerlendirmeden hareket etmek’ ve ‘bireyin hem kendisi, hem de diğerleri üzerindeki olumsuz olası sonuçları göz ardı ederek, içsel ve dışsal uyaranlara hızlı, planlanmamış tepkiler vermesi’ olarak tanımlamıştır. Sabırsızlık, dikkatsizlik, risk alma, heyecan arama, zevk arama, zarar görme olasılığını düşük hesaplama ve dışa dönüklük gibi özelliklerle kendini gösterir.
Günümüzdeki nöropsikolojik çalışmalar dürtüselliğin çok yönlü bilişsel bir kavram olduğu düşüncesini desteklemektedir. Dürtüsellik tek bir hareket değil, davranış örüntüsünün bir parçası, bir yatkınlık olarak tanımlanmıştır. Dürtüsellik normal ve klinik popülasyonda görülebilmektedir. Patolojik boyuttaki dürtüsellik kişilerin yaşam kalitesini bozmakta ve işlevselliklerini azaltmaktadır.
Bazı çalışmalar dürtüselliği üçe ayırmıştır. Bunlar anlık karar vererek hareket etme (motor hareket), ilgilenilen göreve dikkat göstermeme (dikkat), dikkatli düşünmeme ve plan yapmama (plansızlık) şeklindedir (Moeller, Barratt, Dougherty, Schmitz ve Swann, 2001). Buna ek olarak Rebetez, Rochat, Barsics ve Van der Linden (2017), dürtüselliğin dört ayrı bileşenini tanımlanmaktadır. Bunlar; sıkışıklık (urgency), tasarlama eksikliği (lack of premeditation), sebatsızlık (lack of preseverance) ve heyecan arayışı (sensation seeking) olarak adlandırılmaktadır.
DÜRTÜSELLİK TEK BAŞINA PSİKİYATRİK BİR TANI DEĞİLDİR!
Kişilik bozuklukları, dürtü kontrol bozuklukları, alkol kötüye kullanımı, dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu, bipolar bozukluk, frontal lob sendromu, trikotillomani gibi çeşitli psikiyatrik bozukluklarda dürtüselliğin patolojik şeklinden söz edilebilir.
DSM-IV’te Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu; dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olarak alt kategorilere ayrılır. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu; alt tipleme çalışmalarında, Willcutt ve arkadaşları dürtüsel ve hiperaktif alt tipler ile karşıt çıkma bozukluğu ve davranım bozukluğu arasında ilişki bulmuşken, aynı ilişkiyi dikkat eksikliği alt tipi için bildirmemişlerdir.
Dürtüsellik (Atılganlık, Dürtülere Bağlılık) Belirgin Özellikleri
Dürtüsellik Oldukça sabırsız olmak
Birdenbire uygun olmayan söylemlerde bulunmak, duygu ve hislerini kısıtlama olmaksızın sergilemek, sonuçları göremeden fiili hareketlere geçmek
İstedikleri şeyi beklemekte güçlük yaşamak veya oyunlarda sıralarını bekleyememe
Sıklıkla etraflarındakilerin aktivite ya da sözlerini kesmek
